قاعده تسلیط در حقوق ایران

قاعده تسلیط در حقوق ایران/مبانی فقهی و حقوقی

قاعده تسلیط از جمله قواعدی است که کاربرد و نفوذ زیادی در حقوق ایران دارد. همچنین قاعده تسلیط دارای مبنای قوی در فقه شیعه می باشد.

 در حقوق ایران نیز از آن جهت که حقوق ایران بر مبنای فقه اسلامی و احکام اسلام می باشد از این قاعده بسیار استفاده شده است و نیز قاعده تسلیط از قواعد بسیار مهم مالکیت خصوصی است.

قاعده تسلیط در حقوق ایران

قاعده تسلیط

قاعده تسلیط در واقع به این معناست که هر فردی در استفاده از اموال تحت مالکیت خود ونوع  استفاده و بهره برداری که از آن می کند اختیار کامل دارد و می تواند هر گونه دخل و تصرف از قبیل خرید و فروش اجاره دادن و انتقال منافع و حتی از بین بردن مال را انجام دهد،

 و کسی حق ندارد در انجام تصرفات و بهره برداری از اموال خود مانع و یا مزاحمت ایجاد نماید.

قاعده تسلیط خود ریشه بسیاری از قواعد حقوقی دیگر است که در بحث مالکیت خصوصی کاربرد دارند، از جمله قاعده لزوم که این قاعده ریشه عمیقی در مفهوم قاعده تسلیط دارد ،به این صورت که اگر به عنوان مثال شخصی مال خود را از طریق خرید و فروش به دیگری منتقل کند ،فروشنده یا شخص دیگر، غیر از مالک حق دخل و تصرف در مال خریداری شده توسط خریدار را ندارد.

قاعده تسلیط دارای دو جنبه می باشد:

یک جنبه آن این است که حق هر گونه  تصرف و بهره برداری از مال را دارد .

جنبه دیگر شامل سلب هرگونه حق دخالت و دخل و تصرف دیگران غیر از مالک درمال متعلق به دیگری می باشد.

یکی از موارد پرکاربرد استنباط از قاعده تسلیط در حقوق ایران زمانی است که در حق مالکیت و یا  استفاده از منافع مال بین دو یا چند نفر شک وجود داشته باشد که طبق قاعده تسلیط  کسی که دارای  سبق تصرف  داشته باشد و مال در دست او بوده باشد مال متعلق به او خواهد بود.

مبانی فقهی قاعده تسلیط

قاعده تسلیط مبانی گوناگونی مثل آیات قرآن، روایات اسلامی و روش و سیره و نیز روش عقلا و اجماع فقها دارد.

قرآن کریم

از جمله مبانی قاعده تسلیط میتوان آیه ۲۹ سوره نسا در قرآن کریم اشاره کرد که در این  آیه خداوند بیان می دارد که اموال خود را به باطل نخورید مگر با معامله ای که رضایت دو طرف انجام گیرد.

مفاد این آیه از آنجا که به عدم حق دخل و تصرف دیگران در اموال مردم بدون رضایت ایشان اشاره می کند میتوان گفت که این آیه به جنبه سلبی قاعده تسلیط اشاره دارد.

روایات اسلامی

از جمله مستندات قاعده تسلیط می ‌توان به روایات اسلامی که مفهوم این قاعده را بیان می کنند اشاره نمود، از جمله روایتی از پیامبر اسلام با مضمون” الناس مسلطون علی اموالهم ” می باشد، معنی آن این است که مردم در مورد اموال خود تسلط دارند و صاحب اختیار آن هستند.

اگر چه فقها و صاحب نظران در علوم مربوط به احادیث این حدیث را از جمله احادیث مرسل و دارای ضعف سندی می شمارند اما عمل اصحاب و فقهای گذشته و حال بر طبق این حدیث ضعف سندی این حدیث را جبران نموده است.

همچنین در روایت دیگری از امام صادق علیه السلام ذکر شده است که شخصی از ایشان پرسید آیا فرد می تواند مال خود را به شخص دیگری غیر از وراث منتقل نماید؟

ایشان در پاسخ می فرمایند تا زمانی که شخص زنده باشد می تواند هر کاری که بخواهد با مال خود انجام دهد.

این حدیث و مفهوم آن که تاکید بر حق هر گونه تصرف در مال خود توسط مالک دارد در خصوص قاعده تسلیط می تواند بسیار مورد استناد قرار بگیرد.

بنای عقلا و سیره متشرعان مسلمان

از جمله منابع دیگر فقه که مستند قاعده تسلیط واقع شده است بنای عقلا و سیره زندگی متشرعین مسلمان است .

به این معنا که روش زندگانی انسان های عاقل و نیز سیره زندگی مسلمانان و افراد متشرع به این صورت است  که اشخاصی که مالک چیزی هستند در تمامی تصرفات خود که در مال  متعلق به خود انجام می‌دهند آزادند و کسی حق منع  آنها از این اعمال و تصرفات ندارد.

قاعده تسلیط در حقوق ایران

سیره و روش زندگی متشرعین و مسلمانان هم از سایر منابع فقهی استخراج شده است.

اجماع

یکی از مستندات دیگر قاعده تسلیط اجماع است و به این معناست که مجموعه فقهای شیعه در مورد صحیح بودن قاعده تسلیط اتفاق نظر دارند.

 اجماع از موارد کشف نظر ائمه و پیامبر است  و لذا یکی از منابع فقهی مانند سایر منابعی  که ذکر شد به حساب می آید.

قاعده لاضرر و لاضرار

قاعده لاضرر و لاضرار قائده ای است که بیان می دارد که هیچ گونه ضرر و زیان نه برای خود فرد پذیرفتنی است و نه ضرر زدن توسط او به دیگران قابل پذیرش می باشد.

این قاعده از روایتی از پیامبر اسلام گرفته شده است که در آن پیامبر اسلام ضمن منع یکی از مشرکین مکه از ضرر و زیان رساندن و آزار یکی از اصحاب خود بیان داشتند که هیچ ضرر و زیانی در اسلام قابل پذیرش نیست.

رابطه قاعده تسلیط و قاعده لاضرر و لاضرار

قاعده لاضرر و لاضرار مضمون قاعده تسلیط را در حقوق ما محدود می کند یعنی هر زمان که تصرفات یک مالک در مایملک خود باعث ضرر و آسیب به دیگران شود مالک مال مذکور از انجام آن تصرفات حتی در مورد مال خود نیز منع شده است.

نفوذ و تاثیر قاعده تسلیط در قانون ایران

قاعده تسلیط نفوذ گسترده ای درحقوق ایران داشته است لیکن همانطور که بیان شد تحدید قاعده تسلیط به واسطه قاعده لاضرر نیز به وضوح در وضع قوانین ایران مشهود است که در زیر  به نمونه هایی از نفوذ قاعده در قوانین  اشاره خواهد شد :

1. وفق اصل 47 قانون اساسی مالکیت شخصی که به طریق مشروع ایجاد شده  است مورد حمایت قانون قرار داده می شود .
2. اصل 22 قانون اساسی :
3. حیثیت ، جان ، مال ، حقوق ، مسکن و شغل اشخاص از تعرض مصون می باشد مگر در مواردی که قانون اجازه دهد.

3.  ماده ۳۰ قانون مدنی مقرر کرده هر مالکی نسبت به مالکیت خود حق هرگونه تصرف و منتفع شدن را دارد.

4. ماده ۳۱ قانون مدنی مقرر داشته که هیچ مالی را نمی توان از تصرف صاحب آن خارج کرد ،که این ماده نیز متاثر از قاعده تسلیط می باشد .

همانطور که گفتیم قاعده لاضرر قاعده تسلیط را محدود می نماید به همین دلیل در قسمت پایانی مواد فوق عبارت (مگر در مواردی که قانون استثنا کرده باشد ) اضافه شده که بیانگر قاعده لاضرر و محدود کننده قاعده تسلیط در قوانین ایران است .

قاعده تسلیط در حقوق ایران

لذا ملاحظه می کنید که قاعده تسلیط در حقوق موضوع ایران نفوذ گستره ای دارد و همواره قاعده لاضرر محدود کننده قاعده تسلط در قوانین ایران می‌باشد که در این خصوص می توان به مواد ۳۳ ، ۳۴ ، ۳۹، ۲۷۴ ، ۲۵۷ ،۲۸۹ قانون مدنی نیز اشاره نمود .

جهت مشاوره حقوقی ،با وکیل حقوقی متخصص و یا وکیل ملکی و وکیل قرارداد  با مجموعه گروه وکلای حکمت تماس بگیرید.