ضمان معاوضی

ضمان معاوضی

در زمان های گذشته مردم برای رفع نیازهایشان کالا و محصولی را در ازای کالای مورد نیاز معاوضه میکردند. به نحوی که کشاورز، گندم و جو را در برابر گوشت به دامدار میداد. این روند ادامه داشت تا به مرور زمان مسکوکات پدید آمد. حین این تحولات و داد و ستدهای شکل گرفته، معاملات شکل رسمی و ارزشمندی به خود گرفت. تا جایی که قواعد داد و ستد مقوم شد.

در دنیای کنونی قواعد قانونی به معاملات نظم و امنیت داده است. از جمله این قواعد وضع شده می توان به (ضمان معاوضی) اشاره کرد.

ضمان در لغت:

به معنی التزام و کفالت می باشد.

یعنی شخص باید وظیفه ای را که بر عهده اش گذاشته شده، انجام دهد.

ضمان معاوضی در عرف

ضمان معاوضی جزء قواعد عرفی است .

در فقه به ضمان معاوضی از این جهت که مضمون به از لحاظ جنس، مقدار و خصوصیات معین است، (ضمان جعلی) یا (ضمان مسمی) نیز گفته اند.

مبیع، ضمان مسمی است برای ثمن و ثمن، ضمان مسمی است برای مبیع.

در مقابل ضمان معاوضی، ضمان واقعی قرار دارد.

اینگونه است که هرگاه شخص مالی را خریداری و کالایی را دریافت میکند در ازای آن پولی پرداخت میکند.

در قانون ما صرف بستن عقد، مالکیت منتقل می شود و مال از آن خریدار می باشد و طبق قاعده اگر مال از بین برود از جانب خریدار بوده و مسوولیت با وی می باشد. و همانطور که منافع برای مالک است ضرر هم متوجه مالک میشود.

اما قانونگذار ماده ای را بصورت استثنا پیش بینی کرده است که با در نظر گرفتن این ماده، قبل از تسلیم مال و در مواردی بعد از تسلیم اگر مال از بین برود فروشنده هم چنان مسئول از بین رفتن مال می باشد و این تلف بر عهده اوست و موظف است پولی را که در برابر فروش آن مال دریافت کرده به مشتری مسترد نماید.

انواع ضمان معاوضی

• ضمان معاوضی قبل از تسلیم 

شرایط ضمان معاوضی قبل از تسلیم بدین صورت می باشد که:

1- مال فروخته شده باید قبل از تسلیم تلف شده باشد .

2- مبیع باید کالای معین باشد نه یک کالای کلی، زیرا در کالاهای کلی، اگر مال از بین برود می توان فروشنده را ملزم به تحویل مصداقی دیگر از همان کالا کرد در صورتیکه در مال معین که از قبل تعیین شده الزام به دادن مال با همان اوصاف ممکن نیست.

• ضمان معاوضی بعد از تسلیم

ضمان معاوضی بعد از تسلیم به 2 بخش تقسیم می شود :

1- اگر مشتری خیاراتی داشته باشد بایع تا تمام شدن مدت این خیارات هم چنان مسئول تلفی که مقصر مشخص ندارد، می باشد. که از این خیارات می توان به خیار مجلس، حیوان و خیار شرط اشاره کرد .

2- در بخش دوم ضمان معاوضی ای وجود دارد که زمان مشخصی ندارد ممکن است تا به ابد باشد که از آن، به ضمان درک نام برده اند.

ضمان درک:

در صورت مستحق اللغیر در آمدن مبیع و باطل شدن عقد، فروشنده موظف است ثمنی را که در ازای مبیع دریافت نموده ، به خریدار مسترد نماید و بالعکس.

ویژگی های ضمان معاوضی

• 1- ضمان معاوضی عقدی عهدی،
• 3- معوض ،
• 4- تبعی ،
• 5- قابل مسامحه و
• 6- عقدی لازم می باشد.

ضمان معاوضی در چه عقودی اجرا میشود ؟

ضمان معاوضی در عقودی شکل میگیرد که عوض و معوض در آن ها وجود دارد به این صورت که:

عقد به لحاظ مجانی بودن و غیر مجانی بودن به دو عقد:

• 1- معوض (یعنی در برابر مالی که می دهیم عوضی دریافت میکنیم.)
• 2- و عقد غیر معوض (یعنی در برابر مالی که می دهیم هیچ عِوَضی دریافت نمیکنیم)

تقسیم می شود.

بطور مثال : در عقد غیر معوض مصداق بخشیدن و یا صدقه دادن است همانطور که ما با دادن صدقه به شخص فقیر در ازای آن چیزی طلب نمی کنیم، اما در عقد بیع در ازای دادن ثمن (که معمولا پول می باشد) جنسی را طلب می کنیم که این تعهد طرف مقابل، به تحویل مبیع می باشد.

در نهایت، ضمان عبارت است از:

التزام به پرداخت اختیاری یا قهری مالی به یک شخص.

منشأ ایجاد ضمان معاوضی نیز عقد است و از این جهت با ضمان عقدی وجه مشترک دارد؛ اما باید توجه داشت که در عقد ضمان، تعهد اثر مستقیم است، در حالی که در عقود معوض تملیکی همچون عقد بیع، تعهد به تسلیم، اثر غیرمستقیم و تبعی عقد به شمار میآید.

در عقود معوض تملیکی، ” انتقال مالکیت،” اثر مستقیم عقد است که با وقوع عقد و بدون واسطه تحقق مییابد؛ اما “تسلیم “تعهدی است که باید ایفا شود. به عنوان مثال، تملیک عین در عقد بیع و تملیک منافع در عقد اجاره، اثر مستقیم عقد است و تعهد به تسلیم مبیع از سوی بایع و نیز تعهد به تسلیم عین مستأجره برای استیفای منفعت از جانب موجر، اثر تبعی و غیرمستقیم آن میباشد.

در عقود معوض، تعهد هریک از طرفین عقد در مقابل عین دریافتی،تحویل عوض معین می باشد و به این تعهد “ضمان معاوضی” گویند. در این نوع از ضمان، مضمون به، خود عین است و نه عوض معین؛ زیرا در صورت موجود بودن عین، خود عین برعهده متعهد است و اگر عین تلف شده باشد، مثل یا قیمت آن عوض معین قرار میگیرد. به همین جهت به آن ضمان مثل و قیمت  نیز گفته اند.

آثار عقود معوض تملیکی :

1-انتقال مالکیت که اثر مستقیم عقد

2-تعهد به تسلیم عوض معین در مقابل عین دریافتی که اثر غیرمستقیم آن است.

در حقوق ما اگر مبیع عین معین باشد، انتقال مالکیت، فوری و بدون قید و شرط است. (بند یک ماده 236 قانون مدنی)، اما تسلیم مبیع و تأدیه ثمن به مجرد وقوع بیع تحقق نمی یابد؛ بلکه تعهدی است که  طرفین ملتزم به ایفای آن هستند.

این التزام که با انعقاد عقد ایجاد و با ایفای آن خاتمه مییابد، تعهدی یکطرفه نیست؛ بلکه علت وجودی آن تعهد طرف دیگر است و اگر یکی از آن دو ساقط شود، دیگری نیز از بین میرود. این التزام اگرچه به طور معمول در تلف مبیع پیش از تسلیم و در تلف مبیع در زمان خیار، مورد بحث قرار میگیرد؛ اما به نظر میرسد با تلف یکی از 2 عوض به وجود نمی آید؛ بلکه منشأ ایجاد عقد است. به این التزام که در مقابل التزام طرف دیگر عقد به وجود می آید، ضمان معاوضی گفته میشود. ازاینرو در تعریف ضمان معاوضی میتوان گفت که عبارت است از :

التزام به پرداخت عوض معین در مقابل عوض دریافتی.

همچنین است در عقد اجاره که تعهد موجر به تسلیم عین مستأجره برای استیفای منفعت در ازای دریافت اجاره بها و تعهد مستأجر به تأدیه اجاره بها در قبال گرفتن عین مستأجره، ضمان معاوضی نامیده میشود.

 وکیل پایه یک دادگستری ، وکیل قرارداد ، وکیل حقوقی ،مشاوره حقوقی ،