ثمن معامله

 مبلغ معامله یکی از اصلی ترین موضوعات هر قرارداد خرید و فروشی است

ثمن چیست؟

ثَمَن در لغت به معنی بها یا نرخ  مورد معامله اعم از  ملک و یا زمین وکالای و..است. 

در اصطلاحات حقوقی به..

• فروشنده (بایع )
• به خریدار( مشتری)
• به مبلغ مورد معامله (ثمن )
• به مال فروخته شده (مبیع ) می گویند

ثمن به بهایی اطلاق می شود که کالا در برابر آن معامله شده است ، خواه با ارزش متعارف کالا در بازار برابر  باشد یا بیشتر یا کمتر .

و تفاوت آن با قیمت همین است ، زیرا قیمت عبارت است از ارزش کالا در بازار و نزد عرف که از آن به ثمن المثل تعبیر می شود .

تادیه ثمن چیست؟

پس از انعقاد عقد بیع صرف نظر از اثر فوری آن که انتقال مالکیت است ، نخستین تعهدی که بر عهده مشتری قرار دارد پرداخت ثمن است .

یکی از آثار عقد بیع تادیه ثمن است .

که باید در زمان و مکان مشخص شده در قرارداد انجام شود . پس همانگونه که فروشنده ملزم به تحویل مورد معامله به خریدار است مشتری نیز ملزم به پرداخت ثمن معامله می باشد .

همانطور که در بند 4 ماده 362 قانون مدنی آمده است :

« عقد بیع مشتری را به تادیه ثمن ملزم می کند . »

در اینکه می توانید ثمن معامله را به نرخ روز بگیرید یا خیر ، حالت های ذیل وجود دارد

حالت اول :اگر در قرارداد یا مبایعه نامه ای توافق بر پرداخت ثمن معینی، بکنیم و خریدار حاضر به پرداخت الباقی ثمن نشود شما می توانید دادخواست الزام خوانده را به مطالبه الباقی ثمن را +مطالبه خسارت تاخیر تادیه مطالبه کنید البته منوط به آنکه..

شما هم تعهد بر تحویل ملک را مال مورد معامله بصورت همزمان نداشته باشید

نکته ***

در این حالت شما نمی توانید ثمن معامله را به نرخ روز بگیرید  چرا که ثمن معامله را در صورتی می توانید به نرخ روز بگیرید که مبیع متعلق حق دیگران باشد و فروشنده آن را فروخته باشد .

حالت دوم :اگر ملک یا مالی را خریداری کنید و بعدا کاشف بعمل آید که فروشنده مالک آن ملک به هر نحوی نبوده

بطور مثال : فروشنده مال متعلق به دیگری را فروخته و یا ملک در طرح های عمرانی و..قرار گرفته در این صورت است که می توانید مطالبه ثمن معامله را به نرخ روز از محکمه درخواست کنید

نکته ***

اگر در قرارداد و مبایعه نامه خود  شرط شده باشد که در صورتی که مبیع یا مال فروخته شده ، مستحق للغیر واقع شود یا در طرح عمرانی قرار گیرد مبلغ معینی (مثلا صد میلیون تومان) می توانید از فروشنده بگیرید در این حالت نیز نمی توانید ثمن معامله را به نرخ روز بگیرید

رای وحدت رویه مربوط به مطالبه ثمن به نرخ روز :

رأي وحدت رويه شماره 733 ـ 15 /7 /1393 هيأت عمومي ديوان عالي كشور

به موجب ماده 365 قانون مدني، بيع فاسد اثري در تملك ندارد، يعني مبيع و ثمن كماكان در مالكيت بايع و مشتري باقي مي‌ماند و حسب مواد 390 و 391 قانون مرقوم، اگر بعد از قبض ثمن، مبيع كلاً يا جزئاً مستحق للغير درآيد، بايع ضامن است و بايد ثمن را مسترد دارد و در صورت جهل مشتري به وجود فساد، از عهده غرامات وارد شده بر مشتري نيز برآيد و چون ثمن در اختيار بايع بوده است در صورت كاهش ارزش ثمن و اثبات آن، با توجه به اطلاق عنوان غرامات در ماده 391 قانون مدني بايع قانوناً ملزم به جبران آن است؛ بنابراين دادنامه شماره 360 مورخ 31 /3 /1389 شعبه يازدهم دادگاه تجديدنظر استان آذربايجان غربي در حدي كه با اين نظر انطباق دارد به اكثريت آراء صحيح و قانوني تشخيص مي‌گردد. اين رأي طبق ماده 270 قانون آيين دادرسي دادگاه‌هاي عمومي و انقلاب در امور كيفري مصوب 1378 در موارد مشابه براي شعب ديوان عالي كشور و دادگاه‌ها لازم‌الاتباع است.
هيأت عمومي ديوان عالي كشور

ماده قانونی ثمن معامله

به موجب ماده ٣۶۵ قانون مدنی، بیع فاسد اثری در تملک ندارد، یعنی مبیع و ثمن کماکان در مالکیت بایع و مشتری باقی می ماند.

حسب مواد ٣٩٠ و ٣٩١ قانون مرقوم، اگر بعد از قبض ثمن، مبیع کلاً یا جزئاً مستحق للغیر درآید، بایع ضامن است و باید ثمن را مسترد دارد.

در صورت جهل مشتری به وجود فساد، از عهده غرامات وارد شده بر مشتری نیز برآید و چون ثمن در اختیار بایع بوده است در صورت کاهش ارزش ثمن و اثبات آن، با توجه به اطلاق عنوان غرامات در ماده ٣٩١ قانون مدنی بایع قانوناً ملزم به جبران آن است.

الزام به تادیه ثمن معامله را می توان همزمان با سایر خیارات از جمله خسارت تاخیر در تادیه دین و یا به همراه وجه التزام ناشی از قرارداد، درضمن یک دادخواست مطالبه نمود.

ماده 362 قانون مدنی در این باره بیان میدارد که :

مطابق ماده 362 قانون مدنی  آثار بیعی که صحیحاً واقع شده باشد از قرار ذیل است :

• به مجرد وقوع بیع ، مشتری مالک مبیع و بایع مالک ثمن می شود.
• عقد بیع ، بایع را ضامن درک مبیع و مشتری را ضامن درک ثمن قرار می دهد.
• عقد بیع ، بایع را به تسلیم مبیع ملزم می کند.
• عقد بیع ، مشتری را به تادیه ثمن ملزم می کند.

نمونه دادخواست مطالبه ثمن به نرخ روز :

تعيين خواسته و بهاي آن: الزام خوانده به پرداخت بقيه ثمن معامله به نرخ روز 

نکته ***

در این قسمت اگر  برابر شرایط مندرج در بال ،مشمول دریافت ثمن را به نرخ روز  نشوید  باید بنویسید مطالبه ثمن +خسارت تاخیر تادیه

دلايل‌ و منضمات‌دادخواست: 1 – تصوير مصدق مبايعه نامه 2 – تصوير مصدق سند مالكيت (درصورت وجود)

رياست محترم دادگاه

با سلام و عرض ادب؛ احتراماً به استحضار مي‌رساند:

اينجانب ……………………………………..فرزند ………………………. طي مبايعه‌نامه عادي شماره ………………مورخ ……………….موضوع معامله را واقع در پلاك ثبتي…………بخش ………..واقع در………………………………….. به آقای/خانم…………………….. فروخته و مبلغ …………………………..ریال (نقداً / طي چك) از سوي خريدار به اينجانب پرداخت گرديد. هر چند اينجانب تعهدات خود را انجام داده‌ام ولي متأسفانه خوانده عليرغم تعهد مقرر مندرج در بند/بندهای………………….. مبايعه نامه و حلول وقت انجام آن، از اجراي تعهدات قراردادي خودداري مي‌نمايد. فلذا با تقديم اين دادخواست و ضمايم مربوطه تقاضاي رسيدگي به خواست اينجانب و صدور حكم به الزام خوانده به پرداخت مابقي ثمن معامله و كليه‌ي خسارات و هزينه‌ي دادرسي به استناد مواد (10)، (219)، (220)، (1301) قانون مدني و مواد (197)، (515)، (519) قانون آيين دادرسي مدني دادگاه هاي عمومي و انقلاب در امور مدني مورداستدعاست.

نکته : در قسمت نارنجی متن دادخواست اگر مبیع مستحق للغیر واقع شود باید این عبارت را اضافه کنید

با عنایت به اینکه مبیع مستحق للغیر واقع شده تقاضای صدرو حکم به محکومیت خوانده به پرداخت ثمن معامله را به نرخ روز را دارد

تفاوت دعوای مطالبه ثمن و استرداد ثمن:

دعوای مطالبه ثمن از ناحیه فروشنده مطرح و دعوای استرداد ثمن از ناحیه خریدار  مطرح می‌گردد.

به طور مثال فروشنده ملک خود را به مبلغ یک میلیارد به خریدار فروخته است و خریدار ثمن یا قسمتی از آن را به فروشنده تسلیم نمی کند در این حالت فروشنده علیه خریدار دعوای مطالبه ثمن مطرح می کند.

در مثال بالا بعد از اینکه خریدار ثمن معامله و یا قسمتی از آن را به فروشنده تسلیم می کند متوجه می شود ملک متعلق به دیگری است و یا فروشنده ملک را گرانتر از آنچه که هست به او فروخته است، به دعوایی که خریدار علیه فروشنده جهت باز‌پس گرفتن ثمن پرداختی یا قسمتی از آن اقامه می کند دعوای استرداد ثمن می گویند.

دعوای مطالبه ثمن معامله چه زمانی مطرح می شود ؟

زمانی که ملکی به فروش می رسد توافقی بین خریدار و فروشنده به عنوان طرفین معامله صورت می گیرد .

باید گفت این دعوا زمانی مطرح می شود که خریدار برخلاف وعده و تعهدش در قرارداد، از انجام تعهدات خود مبنی بر پرداخت ثمن معامله خوداری نموده و حاضر به پرداخت دین خود نسبت به فروشنده نمی شود حال اگر خریدار ثمن معامله را پرداخت نکند، فروشنده می تواند دادخواست الزام خریدار به پرداخت ثمن معامله را مطرح کند، که فروشنده ملک به عنوان خواهان و خریدار به عنوان خوانده می باشد .

حق حبس اختیاری برای هر یک از طرفین قرارداد است که بر اساس آن حق دارند اجرای تعهد خود را موکول به اجرای تعهد دیگری کنند .مثلاً اگر خریدار ثمن معامله را پرداخت نکرده است ، فروشنده می تواند تا انجام تعهد وی از تسلیم مورد معامله امتناع کند و به عبارتی از حق حبس استفاده کند .

نحوه مطالبه ثمن:

برای مطالبه ثمن دو نحوه بسته به شرایط موضوع انتخاب می گردد:

1. مطالبه ثمن به نحو عادی: در این نوع دادخواست معمولا با توجه به آنکه مدت زمان زیادی از قرارداد نگذشته است و تغییر چندانی در قیمت ها و نرخ تورم صورت نگرفته است فروشنده همان ثمن قرار دادی را به عنوان خواسته، مطالبه می نمایند که مبلغ آن مشخص است.
2. مطالبه ثمن به نرخ روز: در این نوع مطالبه ی ثمن با توجه به آنکه مدت زیادی از قرارداد گذشته است و  قیمت آنچه خریداری شده در گذشته و حال تفاوت دارد، فروشنده ثمن را به نرخ روز مطالبه می نماید. لازم به ذکر است در این نوع دعوا میزان ثمن با جلب نظر کارشناس رسمی دادگستری معین می گردد.

دادگاه صالح برای تقدیم دادخواست مطالبه ثمن معامله :

مرجع صالح برای رسیدگی به دعوای مطالبه ثمن مطابق مواد قانونی ذیل است:

ماده ۱۱ قانون آیین دادرسی مدنی: دعوا باید در دادگاهی اقامه شود که خوانده، در حوزه قضایی آن اقامتگاه دارد و اگر خوانده در ایران اقامتگاه نداشته باشد،

درصورتی که ‌در ایران محل سکونت موقت داشته باشد، در دادگاه همان محل باید اقامه گردد و هرگاه در ایران اقامتگاه و یا محل سکونت موقت نداشته ولی مال‌ غیرمنقول داشته باشد، دعوا در دادگاهی اقامه می‌شود که مال غیرمنقول در حوزه آن واقع است و هرگاه مال غیرمنقول هم نداشته باشد، خواهان در‌ دادگاه محل اقامتگاه خود، اقامه دعوا خواهد کرد.

ماده ۱۳ قانون آیین دادرسی مدنی: در دعاوی بازرگانی و دعاوی راجع به اموال منقول که از عقود و قراردادها ناشی شده باشد، خواهان می‌تواند به ‌دادگاهی رجوع کند که ‌عقد یا قرارداد در حوزه آن واقع شده است یا تعهد می‌بایست در آنجا انجام شود.

جهت مشاوره حقوقی ،با وکیل حقوقی  متخصص و یا وکیل ملکی و وکیل قرارداد با مجموعه گروه وکلای حکمت تماس بگیرید.