وقف چیست؟ انواع آن/ کامل و جامع

در نوشته پیش رو می خواهیم به تعریف وقف چیست؟ ، انواع آن، شرایط و ارکان وقف، خصوصیات وقف، و در کل به مبحث وقف به طور خلاصه، مختصر و بسیار مفید بپردازیم. 👈 لطفا تا انتها با ما همراه باشید👉

• 👌خلاصه محتوای مقاله را در جدول زیر بخوانید👇

وقف چیست؟

وقف در لغت به معني ايستادن، ساكن و حبس كردن است.

و در اصطلاح فقه، وقف عبارت است از، حبس مايملك (دارایی) و یا جلوگيري از نقل و انتقال آن مال به ديگري، چه از راه فروش و چه از راه بخشش؛ اما در مقابل منافع و سود حاصل از آن مایملک در راه خداوند مصرف می شود.

در قانون مدنی نیز عقد وقف عبارت است از این که عین مال حبس (جدا ساختن ملک “فک ملک” از دارایی مالک و مصون داشتن آن از هر نوع نقل و انتقالی می باشد.) و منافع آن تسبیل (صرف منافع مال در راه خدا و یا در راهی که مورد نظر واقف است مگر امکان عمل به نظر واقف نباشد که در این صورت به آنچه نزدیک تر به محتواى وقف نامه و نیّت واقف است عمل شود.) شود.

 ویژگی های عقد وقف:

وفق قانون مدنی عقد وقف، عقدی است:

• غیر معوض (رایگان)،
• لازم ( لازم در مقابل جایز یعنی هیچ یک از طرفین قرارداد، حق بر هم زدن و فسخ قرارداد را ندارند مگر این که قانون این حق را به آن ها داده باشد)
•  معین (عقدی که بر خلاف عقود نامعین، دارای نام مشخص و تشریفات انعقاد مخصوص به خود می باشد و برای صحت انعقاد، باید، علاوه بر رعایت قواعد عمومی صحت معاملات، قواعد مخصوص به خود را نیز رعایت کنند.).
• فقط نسبت به عین ( مالي که وجود خارجي دارد و محسوس و قابل مشاهده است و وجودش وابسته به مال ديگري نيست) اتفاق می افتد (نه منفعت یا دین).

توجه شود که: حبس در وقف، دائمی است یعنی محدود به مدت خاصی نیست و شرط خیار در آن  راه ندارد و چنین شرطی عقد وقف را باطل می کند،.

ارکان عقد وقف:

عقد وقف نیز همانند سایر عقود ارکانی دارد که عبارتند از:

• واقف: شخصی ایت که مال خود را وقف می کند «واقف»گویند.
• موقوف علیه: کسی است که وقف به نفع او ایجاد می گردد که اگر چند نفر باشند «موقوف علیهم» نامیده می شوند.
• متولی: کسیی است که اداره کردن امور موقوفه را بر عهده می گیرد. (به امر اداره کردن موقوفه «تولیت» می گویند.).
•  ناظر: شخصی است که ادارۀ امور موقوفه با اطّلاع (ناظر اطّلاعی تنها بر کارهای متولی نظارت دارد و زمانی که تخلفی دید به حاکم یا مقام قضایی گزارش می دهد و قدرت زیادی ندارد.) یا تصویب (ناظر استصوابی کلیه تصمیم ها و کارهای اجرائی متولی را باید به تصویب برساند) وی و به استناد مفاد وقف نامه انجام می گیرد.
• مال موقوفه: مالی است که وقف شده که باید قابل بقا (دوام باشد تا بتوان از منفعت ان در دراز مدت استفاده کرد) و قابلیت قبض (تحویل دادن) داشته باشد

توجه داشته باشید که: اموالى را می توان وقف کرد که با حفظ اصل آن، امکان بهره بردارى از منافعش وجود داشته باشد. یعنی مال مصرف شدنى مانند میوه یا گندم یا برنج که با استفاده از آنها عین مصرف می شود، قابل وقف نیست. اما اموالى مانند ظروف، میز، صندلى، ساختمان، باغ و زمین قابلیت وقف دارند.

•  قبض: عمل قبض تکمیل کننده ی عقد وقف است و بدون آن عقد اثر حقوقی ندارد و واقف قبل از قبض حق دارد از ایجاب (اراده یا قصد) خود عدول و رجوع کند.

انواع عقد وقف:

وقف بر اساس اعتبار زمان، منفعت و موقوف علیهم تقسیم بندی ها و انواع مختلفی دارد که عبارتند از:

نوع اول: وقف به اعتبار زمان، به دو دسته، وقف منقطع و وقف موبد (همیشگی) تقسیم می شود.

• وقف منقطع: وقف منقطع یعنی شخصی که نسبت به او وقف صورت گرفته روزی منقرض می‌شود و از بین می‌رود، و به اصطلاح عمر موقوف علیهم تمام می‌شود. به عنوان مثال وقف بر اولاد و الاد آن ها شود (نه بیشتر)، پس طبیعتاً بعد از حداکثر حدود صد و پنجاه سال موقوف علیهم منقرض می‌شود.(فوت می شوند).
• وقف مؤبد یا همیشگی: وقفی که زمان در آن مطرح نیست، مثل وقف مسجد برای عموم مردم.

نوع دوم: وقف به‌ اعتبار منفعت نیز به وقف انتفاع و منفعت تقسیم می‌شود.

• وقف انتفاع: وقفی که فاقد درآمد می باشد و در واقع از عین مال وقف شده استفاده می شود مثلاً زمینی که وقف ساخت بیمارستان می شود یا خانه ای که وقف یک مؤسسه فرهنگی می شود.
• وقف منفعت: این نوع وقف از درآمد مال وقف شده به دست می آید و در راه خیر استفاده می شود. مثلاً خانه ای وقف می شود تا از درآمد اجاره آن به فقرا کمک شود.

توجه شود که: در وقف منفعت، منافع حاصل از عین، متعلق به موقوف علیهم می شود ولی در وقف انتفاع، منافع ملک موقوف علیهم نمی شود و آن ها تنها می توانند از آن منافع استفاده کنند.

نوع سوم: وقف به اعتبار موقوف علیه یا موقوف ‌علیهم به وقف خاص و وقف عام تقسیم می شود.

• وقف خاص: در وقف خاص، وقف بر شخص یا اشخاص معین و محصوری صورت می گیرد. مانند وقف بر دانش آموزان مدرسه فلان در شهر فلان و غیره.

توجه شود که اگر واقف به طور کلی بگوید وقف بر دانش آموزان، دیگر وقف خاص نیست و عام است چون مشخص نشده کدام داش آموزان در کدام شهر!

• وقف عام: وقفی است که در جهت مصلحت عمومی یا عامه مردم می باشد. به طور مثال وقتی وقف بر بیمارستان بدون مشخص کردن اسم و شهر محل اسقرار بیمارستان چون اگر نام یا مشخصات بیمارستان مشخص گردد دیگر با وقف خاص روبرو هستیم و نه وقف عام.

نوع چهارم: وقف مشترک (مرکب) می باشد؛ در این وقف، واقف اموال خود را بر اشخاص معین و نامعین با هم وقف می کند که ممکن است به دو شکل اتفاق افتد.

• شکل اول: واقف بگوید اموالم را وقف کردم بر فرزندانم و سپس برسد به دانشجویان دانشگاه فلان در شهر فلان‌ (یعنی تا وقتی فرزندان هستند و از وقف استفاده می کنند وقف به کسی نمی رسد اما بعد از این که کلیه ی فرزندان فوت شدند، وقف به اولاد‌ِ اولاد نمی رسد و  به کسی می رسد که واقف مشخص کرده است، که در مثال فوق به دانشجویان دانشگاه مشخص در شهر مشخصی وقف شده است).
• شکل دوم: در این حالت واقف می گوید، اموال مشخصی را برای فرزندانش تا هر طبقه که پایین برود ( یعنی بعدش اولاد اولاد و به همین ترتیب نوه، نتیجه و غیره) و به ترتیب طبقات ارث وقف می کنم و اموال مشخص دیگری را وقف فقرای شهر تهران می کنم. در این شکل نیاز نیست بک گروه از بین برود تا گروه دیگر از منافع وقف بهره مند شود، بلکه هر دو گروه هم زمان از منافع مال موقوفه استفاده می کنند.

اثر عقد وقف چیست؟

عقد وقف سه اثر مهم دارد که عبارتند از:

1. ملک از دارایی واقف فک ( جدا ) می شود.
2. مال موقوفه، پس از وقف، خود دارای شخصیت حقوقی می شود.
3. در صورت وقف، حق انتفاع (حق استفاده از منافع) برای موقوف علیهم ایجاد می شود.

👈حتما بخوانید… وقف سرقفلی👉

آیا مال وقف قابلیت بیع (خرید و فروش) دارد؟

بیع  مال وقف:

وفق قانون مدنی،  انجام هر گونه عمل حقوقی که سبب انتقال عین موقوفه به دیگران شود، جایز نیست ولی گاهی شرایط و اوضاع و احوالی پیش می‌آید که برای حفظ نهاد وقف و مصالح موقوف‌علیه، فروش مال موقوفه لازم می‌شود،

بنابرای ﺑﯿﻊ (خرید و فروش) وﻗﻒ در ﺻﻮرﺗﯽ مجاز است که:

• ۱. مال وقفی ﺧﺮاب ﺷﻮد.
• ۲. ﯾﺎ ﺧﻮف آن ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺧﺮاﺑﯽ شود به گونه ای ﮐﻪ اﻧﺘﻔﺎع از آن ﻣﻤﮑﻦ ﻧﺒﺎﺷﺪ،
• ۳. ﻋﻤﺮان(آباد سازی)  آن ﻣﺘﻌﺬر ( دشوار و مشکل) ﺑﺎﺷﺪ.
• ۴. ﮐﺴﯽ ﺑﺮاي ﻋﻤﺮان آن ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺸﻮد.

آیا مال وقفی را می توان رهن یا وثیقه گذاشت؟

منظور از رهن، وثیقه قراردادن مال ، نزد مرتهن است؛ تا هرگاه راهن دین خود را نپردازد، مرتهن بتواند از ثمن (پول) فروش آن طلب خود را دریافت کند. و اگر مورد رهن قابلیت نقل و انتقال (فروش) نداشته باشد، مقصود نهایی عقد رهن محقق نمی گردد و در نتیجه عقد رهن به وجود نمی اید.

بنابراین وقتی مالی وقف می شود دیگر نمی توان آن را فروخت یا به رهن گذاشت چون از مالکیت مالک خارج می شود. و در واقع وقف مانع هرگونه نقل و انتقالی نسبت به مال موقوف می گردد.رهن ملک وقفی جایز نمی باشد.

چنان چه مال وقفی (هر نوع وقفی) مورد رهن قرار بگیرد، اداره اوقاف می تواند بطلان عقد رهن را به واسطه ی متولی یا اداره اوقاف، از دادگاه محل وقوع مال وقفی بخواهد.

ایا تبدیل یا تعویض مال وقفی امکان دارد؟

تعويض و یا تبديل مال وقف نیز با شرایطی جایز است:

• ۱. نگهداري وضع موجود زيان بار باشد؛
• ۲. تبديل آن به مصلحت وقف باشد؛

توجه شود که: هر چند مال وقفی تعویض یا تبدیل شده اما نوع مصرف آن محفوظ است و هرگونه تصرف مصلحت‌ آميز نسبت به آن بايد با نظر متولّي انجام شود.
به عنوان مثال: زمینی را واقف وقف امام حسین (ع) کرده که منافع آن را برای روضه خوانی صرف شود که قبلا که این زمین زمینه کشاورزی داشته است اما اکنون زمین دیگر قابلیت کشاورزی ندارد و در نتیجه می توان از آن برای خانه سازی و غیر استفاده کرد و منافع حاص از آن را هچنان صرف روضه خوانی کرد.

سخن پایانی:

در پایان باید گفت  با کادری مجرب و متخصص از وکلای پایه یک دادگستری، با ارائه ی راهنمایی ها و مشاوره های رایگان، شما عزیزان را در بهبود مشکلاتتان یاری می دهد و شما هموطنان گرامی را در صورت مواجه شدن با مشکلات حقوقی، درست و قانونی راهنمایی و هدایت می کنند و با امکانات مشاوره حقوقی  در زمینه های کیفری، حقوقی، خانوادگی و غیره به صورت آنلاین، تلفنی و یا مشاوره های حضوری در تهران و شیراز با منشور اخلاقی مسئولیت پذیری و رضایت شما عزیزان را به دنبال خواهد داشت.جهت مشاوره حقوقی ،با وکیل متخصص و یا  وکیل قرارداد  وکیل ملکی با مجموعه گروه وکلای حکمت تماس بگیرید