خیانت در امانت

قبل از این که به بحث اصلی پیرامون خیانت در امانت بپردازیم لازم به ذکر است که خیانت در امانت نوعی جرم مالی در دسته جرایم علیه اموال و مالکیت است که قانون گزار ایران بدون ارائه تعریف دقیق از آن، در مواد ۶۷۳ و ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات مصوب سال ۱۳۷۵ (ق.م.ا.ت) تنها به بررسی عواملی که باعث به وقوع پیوستن این جرم می شود پرداخته است.

تعریف خیانت در امانت:

خیانت در لغت معنای پیمان شکنی و نقض عهد است بنابراین خیانت در امانت از نظر حقوقدان ها پیمان شکنی شخص نسبت به مالی است که نزد وی به امانت گذاشته می شود و او در نگهداری آن کوتاهی می کند و هر یک از عوامل جرم زا در ماده ۶۷۴ قانون فوق الدکر از قبیل استعمال، تصاحب، اتلاف، مفقود کردن را نسبت به آن مال انجام می دهد.

جرم خیانت در امانت در اموال منقول یا غیر منقول:

هرچند عنصر سپردن در اموال عینی و منقول محسوس تر است، اما این گونه نیست که اموال غیر منقول مشمول تعریف جرم خیانت در امانت نشوند بلکه جرم مذکور وفق ماده ۶۷۴ قانون فوق الذکر این اموال را نیز در بر می گیرد. به عنوان مثال زمانی که شخصی مال غیر منقول (مانند خانه) خود را به دیگری می سپارد که آن را برای وی اجاره دهد یا تعمیراتی در آن انجام داده اما شخص مورد نظر بر خلاف آن دستورات عمل نماید جرم مربوطه رخ می دهد.

شرایط لازم جهت وقوع جرم خیانت در امانت:

برای تحقق جرم خیانت در امانت علاوه وجود سه عنصر قانونی، مادی و روانی (معنوی)، وجود ۴ شرط نیز لازم و ضروری است که در زیر به آنها پرداخته می شود.

بررسی سه عنصر مادی، روانی و قانونی:

۱. عنصر قانونی:

اهمیت عنصر قانونی بدین جهت است که، چون اصل بر برائت اشخاص می باشد بنابراین قبل از متهم شناختن شخص و نسبت دادن جرمی به وی باید این جرایم توسط قانون گزار تعریف شده باشد.

ماده ۶۷۴ عنصر قانونی جرم خیانت در امانت است و در ماده فوق اشاره شدخ هر گاه مالی یا نوشته ای از قبیل چک، به هر طریقی (اعم از عقد و یا خارج از عقد) با اجرت یا بدون اجرت به شخصی سپرده شود و بنا بر این باشد که بعد از مدتی مال مذکور مسترد شود و یا به مصرف معینی برسد و شخصی که آن اشیاء نزد او بوده، آن‌ها را به ضرر مالکین یا متصرفین آن‌ها استعمال یا تصاحب یا تلف یا مفقو ماید.

۲. عنصر مادی:

مقصود از عنصر مادی جرم، رفتاری است (اعم از فعل یا ترک فعل) که شخص از طریق آن افکار مجرمانه‌ی خویش را به مرحله اجرا می‌گذارد.

درواقع برای تحقق جرم خیانت در امانت باید یکی از رفتارهای ماده ۶۷۴ قانون مذکور از قبیل استعمال، تصاحب، تلف و یا مفقود کردن رخ  دهد.

۳. عنصر روانی (معنوی):

عنصر روانی جرم خیانت در امانت شامل هر دو سوء نیت عام و سوء نیت خاص می شود.

سوء نیت خاص در جرایمی که مقید به قصد نتیجه است، وجود دارد و در جرم خیانت در امانت قصد مرتکب برای ضرر زدن به مالک یا متصرف مال مصداق  سوء نیت خاص است.

البته در سوء نیت خاص اگر امین به قصد منتفع کردن مالک یا متصرف مال، مرتکب جرم خیانت در امانت شده باشد، وی را نمی توان به ارتکاب جرم مذکور محکوم کرد. به عنوان مثال امین برای جلوگیری از فاسد شدن میوه هایی که دیگری نزد او سپرده آنها را به فروش رسانیده و قیمت آنها را برای مالک نگاه دارد.

سوء نیت عام که در همه جرایم وجود دارد همان اراده و آگاهی مرتکب است که عنصر مادی جرم را انجام دهد یعنی مرتکب اگاه و متوجه باشد چه اقدامی انجام می دهد.

چهار شرط لازم جهت وقوع جرم خیانت در امانت:

برای تحقق جرم خیانت در امانت لازم است که:

۱. اشیاء مذکور در ماده ۶۷۴ قانون تعزیرات ۷۵ به شخصی که قانونا چنین حقی دارد سپرده شده باشد. مثلا تصرف در مال مسروق که به دیگری امانت داده شده باشد، چون تصرف شخص قانونی نبوده خیانت در امانت نیست.

۲. قرار بر این باشد که مال سپرده شده بازگردانده شود و یا به مصرف معینی برسد.

۳. شخصی که مال نزد اوست، مال را استعمال، تصاحب، تلف و یا مفقود کند و این اعمال را به قصد ضرر به مالک یا متصرف انجام دهد. به عنوان مثال وفق رأى شماره ۲۵۷۸  دیوان کشور تکلیف این مورد را روشن کرده است: «اگر جنسى به امین داده شود تا بفروشد و قیمت آن را به مالک جنس رد کند و امین پس از فروش در قیمت آن تصرف نماید، چون در حقیقت قیمت آن جنس ضمن خود جنس در نزد او امانت قرار داده شده بود، بنابراین، تصاحب قیمت پس از فروش، جرم مشمول ماده 241 قانون مجازات عمومى است.»

قابل گذشت یا غیر قابل گذشت بودن جرم خیانت در امانت:

لازم به ذکر است که جرم خیانت در امانت در گذشته وفق ‌رأی وحدت رویه شماره ۵۹۱ هیأت عمومی دیوان عالی کشور

‌جرمی غیر قابل گذشت بود اما با تصویت قانون کاهش حبس تعزیری مصوب ۱۳۹۹، وفق ماده ۱۰۴ اصلاحی قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ از جمله جرایم قابل گذشت قلمداد شد.

صور خاص جرم خیانت در امانت:

برخی از جرایم شبیه و یا در حکم خیانت در امانت هستند از جمله سوء استفاده از سفید مهر و سفید امضاء وفق ماده ۶۷۳ ق.تم.ا.ت و اختلاس و تصرف غیر قانونی وفق ماده ۵۹۸ ق.م.ا.ت و  ماده ۵ قانون تشدید مجازات مرتکبین اختلاس و یا وفق مواد ۳۴۹،  ۳۷۰، ۵۵۵ از قانون تجارت زمانی که دلال برخلاف وظیفه اقدام کرده و یا حق العمل کار، کار نادرستی کرده و یا مدیر تصفیه اموال تاجر ورشکسته را حیف و میل نماید.

تفاوت جرم کلاهبرداری و خیانت در امانت:

تفاوت در این است که در جرم کلاهبرداری ، کلاهبردار آگاهانه اقدام به فریب و اغفال دیگری می کند و مال دیگری را تصاحب می کند امادر خیانت در امانت، امانت گذار با اراده خودش مالی را در اختیار امانت دار قرار می دهد بدون ان که نیرنگ و فریبی در میان باشد.

در واقع در کلاهبرداری قصد گرفتن مال دیگری و کسب سود  است اما در خیانت در امانت هدف ورود ضرر است و نه کسب سود و منفعت.

تفاوت جرم خیانت در امانت و اختلاس:

اختلاس یکی از فروض جرم خیانت درامانت است؛ با این تفاوت که مرتکب جرم اختلاس از کارکنان دولت می باشد و نسبت به اموال دولت یا اموال اشخاص که بر حسب شغل یا مأموریت نزد وی بوده است، مرتکب خیانت می‌شود.

در پایان باید اشاره کرد که برای اثبات جرم خیانت در امانت شاکی می تواند به بعضی ادله ی موجود در ماده ١۶٠ قانون مجازات اسلامی مصوب ۹۲ از جمله اقرار، شهادت و هر آنچه به عنوان سند و مدرک دارد، از جمله قرارداد استناد کند.

جهت مشاوره حقوقی،با وکیل کیفری و یا وکیل ملکی  با مجموعه گروه وکلای حکمت تماس بگیرید.